1° ZNÄR 2009 MESÀGG’ ÄD SÒ SANTITÈ BENDÈTT XVI PAR LA CELEBRASJÓN ÄDLA GIORNÄDA MONDJÄLA ÄDLA PÄZA

(Testo solo in dialetto Parmigiano

Dal Vaticàn, BENEDICTUS PP. XVI

MESÀGG’ ÄD SÒ SANTITÈ BENDÈTT XVI PAR LA CELEBRASJÓN ÄDLA GIORNÄDA MONDJÄLA ÄDLA PÄZA
1° ZNÄR 2009

COMBÀTOR LA POVARTÈ, COSTRUÌR LA PÄZA

1. Anca l'inìssi äd còl nóv an’ chì dezìdor fär rivär a tùtt al mè avgùrri äd päza e invidär, con còl mè Mesàgg’ chì, a riflétor sul téma: Combàtor la povartè, costruìr la päza. Zamò al mè venerè predecesór Zvàn Pàvol II, in-t-al “Messaggio per la Giornata Mondiale della Pace del 1993,” l’äva sottlineè il conseguénsi negatìvi che la situasjón äd povartè d’ intréghi popolasjón la fnìssa p’r avér su la päza. Äd fàt, la povartè la rizùlta fissa tra i fatór chi favorìsson e j agrävon i conflìtt, anca armè. A sò volta, ch’ j ùltom chi j aliménton brùtti situasjón äd povartè. « A ‘s dichiära... e la dvénta sémpor pù gräva in-t-al mónd – al scriväva Zvàn Pàvol II – n'ätra séria minàcia par la päza: parècci parsón’ni, ànsi, intréghi popolasjón i vìvon incó in condisjón d’estréma povartè. La disparitè tra sjòri e povrètt la s'é fàta pù evidénta, anca in-t-il nasjón economicamént pù zvilupädi. A ‘s tràta d’ un probléma ch’ al s'impóna ala cosiénsa äd l'umanitè, zà che il condisjón ch’a stà un gràn nùmor äd parsón’ni jén täli da oféndor la natìva dignitè e da compromèttor, äd conseguénsa, l'autentìch e armònich progrés ädla comunitè mondjäla » [1].

2. In còll contést chì, combàtor la povartè compòrta n'aténta considerasjón dal complés fenòmon ädla globalizasjón. Täla considerasjón l’é importànta zà dal pónt äd vìsta metodològich, parché al sugerìssa d’ utilizär al frùt dìl ricérchi condòtti da j economìssta e sociòlogh su tànt’ aspét ädla povartè. Al riciàm ala globalizasjón al dovrìss, però, rivestìr anca un significät spirituäl e moräl, solecitànd a guardär ai povrètt in-t-la consapévol prospetìva d’ ésor tùtt partécip äd n’ ùnnich progét divìno, còll ädla vocasjón a costituìr n'ùnnica famìja indò tùtti – parsón’ni, pòpol e nasjón – i regàlon i sò comportamént con l’ imprónta ai prinsìppi äd fraternitè e responsabilitè.
In täla prospetìva bizògna avér, ‘dla povartè, ‘na vizjón lärga e articoläda. Se la povartà la fùs sól materjäla, il siénsi sociäli ch’ i ‘s jùton a mzurär i fenòmon su la bäza di dàti äd tipo sopratùtt cuantitatìv, i sarìsson suficént a illuminärni il principäli caraterìsstichi. A ‘s sà, però, ch’ ezìssta povartè immateriäli, chi n’én mìga diréta e avtomàtica conseguénsa äd scarsitè materjäli. P’r ezémpi, in-t-il socetè äd sjòr e progredìdi ezìsta fenòmon d’ emarginasjón, povartè relasjonäla, moräla e spirituäla: a ‘s tràta äd parsón’ni interiormént dizorjentädi, chi vìvon divèrsi fórmi d’imbaràs anca s’a gh’è al benésor econòmich. A péns, da ‘na pärta, a còll ch’ vén ciamè al « sottzvilùpp moräl » [2] e, da ch' l’ätra, al conseguénsi negatìvi dal « superzvilùpp » [3]. A ‘n ém scòrd mìga che, in-t-il socetè acsì dìtti « pòvri », la crésita econòmica l’é äd spèss frenäda da impedimént culturäl, chi ’n consénton mìga n’ adeguè utilìz dil risòrsi. A résta comùncue vér che ògni fòrma äd povartè impòsta l’a gh’ ha ala pròprja ravìza al manchè rispèt äd l’ezageräda dignitè ädla parsón’na umàna. Cuand l'òmm al n’é vén mìga considerè in-t-l’ integralitè ädla sò vocasjón e a ’n ‘s rispéta mìga ilj ezigénsi äd ‘na véra « ecologìa umàna » [4], a s’é scadén’na anca il dinàmichi parvérsi ädla povartè, cme l’é evidént in socuànt ambjént su i cuäi a fermarò brevemént la mè atensjón.
Povartè e implicasjón moräli

3. La povartè l’a vén spèss relasjonäda, cme a pròprja càvsa, al zvilùp demogràfich. In conseguénsa äd còsste, j én in àt campàgni äd ridusjón dil nàsiti, condòtti a livél internasjonäl, anca con sistéma mìga rispetóz né par dignitè ädla dònna né dal dirìtt dì spóz a sarnìr responsabilmént al nùmmor di fjól [5] e spéss, còza anca pù gräva, mìga rispetóz njànca dal dirìtt ala vìtta. Al stermìnjj äd miljón äd putén mìga nasù, in nòmm ädla lòta ala povartè, costituìssa in realtè l'eliminasjón di pù povrètt tra j ésor umàn. A frónt äd còsste a résta al fàt che, in-t-al 1981, cuäzi al 40% ädla popolasjón mondiäla l’ éra sòtta ädla lìnea äd povartè asolùta, méntor incó täla percentuäla l’é sostansialmént dimezäda, e j én gnùdi fóra dala povartè popolasjón caraterizädi, p’r ätor, da un notévol incremént demogràfich. Al nùmmor adésa rilevè al mètta in evidénsa che il risórsi par risòlvor al probléma ädla povartè i gh’ sarìsson, anca in prezénsa äd ‘na crésita ädla popolasjón. A ‘n va mìga scordè che, dala fén ädla secónda guéra mondjäla a incó, la popolasjón su la téra l’é carsùda äd cuàtor miliärd e, in lärga mzùra, täl fenòmon rigvärda di Paéz che äd recént i s’én fàt fóra in-t-la séna internasjonäla cme nóvi poténsi econòmichi e j han consù un ràpid zvilùpp pròprja grasja a l'elevè nùmmor di sò abitànt. Inóltra, tra il Nasjón magiormént zvilupädi còlli con il natalitè magjóri i gòdon äd pu bón’ni potensjalitè äd zvilùp. In ätor términ, la popolasjón l’é adrè ch’l a ‘s conférma cme ‘na richèssa e mìga cme un fatór äd povartè.

4. N ätra preocupasjón j én il malatjj catìvi cuäli, p’r ezémpi, la malaria, la tubercolòzi e l'AIDS, che, in-t-la mzùra chi colpìsson i setór produtìv ädla popolasjón, influìsson grandemént su al pegioramént dil condisjón generäli dal Paéz. I tentatìv äd frenär il conseguénsi äd ch’ il malattjj chì in-t-la popolasjón mìga sémpor i gh’han di rizultät significatìv. Capita, inóltra, che i Paéz vìtimi äd socuànti dil täli pandemie, par fär frónt, i gh’ àbjon da subìr i ricàt äd chi condisjón’na j aiùt econòmich a l'atuasjón äd polìtiche conträri ala vìtta. L’é sopratùtt difìccil combàtor l'AIDS, dramàtica causa äd povartè, s’ a ’n s’ afrónta mìga il problemàtichi moräli che la difuzjón dal virus l’é colegäda. Ocòrra prìmma äd tùtt färos càrich dil campàgni chi dàgon educasjón specialmént ai giòvvon a ‘na sesualitè pienamént rispondénta ala dignitè ädla parsón’na; inisjatìvi fàti in-t-al séns j han zà dè i frùt significatìv, in-t-al fär diminuìr la difuzjón äd l'AIDS. Ocòrrra pò mèttor a dispozisjón anca di pòpol povrètt il medzén’ni e il cùri necesäri; perciò s’ inténda ‘na decìza promosjón ädla ricérca médica e dilj inovasjón curatìvi e, cuand l’é necesäri, n'aplicasjón elàstica dil règoli internasjonäli äd protesjón ädla propritè inteletuäla, acsì da garantìr a tùtt il curi sanitäri normäli.

5. Un tèrs ambì, ogét d’ atensjón in-t-i progràma äd lòta ala povartè l’ é ch’ al n’in mòsstra l'intèrna dimensjón moräla, l’é la povartè di putén. Cuand la povartè la colpìssa ‘na famìja, i putén j én il vìtimi pù espòsti: cuäzi la metè äd còjj chi vìvon in povartè asolùta incó l’é rappresentäda dai putén. Considerär la povartè e mèttros dala pärta di putén òbliga a tgnìr prioritäri ch’ i objetiv ch’ interéson pù diretamént cme, p’r ezémpi, la cura dil mädri, l'impìggn educatìv, l'acés ai vacén, al cùri di dotór e l'acua potàbil, la salvaguärdia äd l'ambiént e, in particolär, l'impìggn a diféza ädla famìja e la stabilitè dil relasjón al sò intèron. Cuand la famìja la dvénta pù débol i dàn i ricàdon inevitabilmént su i putén. Indò a ‘n è mìga tuteläda la dignitè ädla dònna e ‘dla màma, a risentìron j én ancòrra principalmént i fjó.

6. Un cuärt ambì che, dal pónt äd vìssta moräl, al mèrita particolär atensjón l’é la relasjón ezistént tra disärmi e zvilùpp. A dà preocupasjón l'atuäl livél globäl äd spéza militära. Cme j ho zà avù manéra äd sotlineär, càpita che « ilj ingénti risórsi materiäli e umàni impiegädi p’r il spézi militäri e p’r i armamént i vénon äd fàt tirädi via dai progét di zvilùpp di pòpol, specialmént äd còjj pù povrètt e bizognóz d’ésor iutè. E còsste al va cóntra a cuànt aférma la stésa Cärta dil Nasjón Unìdi, ch’ l’ impìggna la comunitè internasjonäla, i Stät in particolär, a “promóvor al stabilimént e al mantenimént ädla päza e la sicurèssaa internasjnäla col mìnim dispéndi dil risòrsi umàni e econòmich mondjäli p’r i armamént” (art. 26) » [6].
Còll stät äd còzi chì al n’è facilita mìga, ansi al fa da ostàcol serjamént al ragiungimént di grànd objetìv äd zvilùp ädla comunitè internasjonäla. Inóltra, n’ ecesìv crèsor ädla spéza militära a mètta in rìscgh d’ acelerär ‘na córsa a j armamént ch’ l’a càvza sàchi äd sotzvilùpp e disperasjón, e a ‘s trasfórma acsì paradosalmént in fatór d’ instabilitè, äd tensjón e conflìtt. Cme l’ ha sapientemént afermè al mè venerè Predecesór Pàvol VI, « al zvilùp l’é al nóv nòm ädla päza » [7]. I Stät jén partànt ciamè a ‘na séria riflesjón sul pù profóndi ragjón di conflìt, piè äd spèss da l'ingiustìssia, e a provèddrov con ‘na coragjósasa autocrìtica. S ‘a ‘s rivrà a un milioramént di rapòrt, a ‘s dovrìs consentìr ‘na ridusjón dil spézi p’r i armamént. Il risórsi risparmjädi i podràn ésor destinädi a progét äd zvilùp dil parsón’ni e di pòpol pù povrèt e bizognóz: l'impìggn profùz in còl séns chì l’ é un impìggn par la päza a l'intèron ädla famìja umàna.

7. Un cuìnt ambì relatìv ala lòta ala povartè materjäla riguärda l'atuäla crìzi alimentär, ch’l’a mètta in perìccol al sodisfacimént di bizòggn principäl. Täl crìzi l’é caraterizäda mìga tànt da insuficjénsa äd magnär, cuant da dificoltè d’ acés a còsste e da fenòmon speculatìv perciò da carénsi äd n’asét d istitusjón polìtichi e econòmichi in gräd äd fär frónta al necesitè e ilj emergénsi. La mälnutrisjón la pól anca provocär di gròs dàn psicològich al popolasjón, privànd parècci parsón’ni dilj energìj necesäri par gnìr fóra, sènsa specjäl aiùt, dala sò situasjón äd povartè. E còsste al contribuìssa a zlargär il fòrbzi dil disugualjànsi, provocànd reasjón chi rìsgjon äd diventär violénti. I dät su l'andamént ädla povartè relatìva in-t-i ùltom decéni i dàn tùtt n’ aumént ädla divarsitè tra sjòri e povrètt. Càvza principäli äd còl fenòmon chì jén sénsa dùbbi, da ‘na pärta, al cambjamént tecnològich, che i sò benefìssi i ‘s concéntron in-t-la fàsa pù älta ädla distribusjón dal rédit e, da l'ätra, la dinàmica di prési di prodòt industrjäl, chi crèsson mólt pù velocemént di prési di prodòt agrìccol e dil matérjj prìmmi in posés di Paéz pù povrètt. Càpita acsì che la magjór pärta ädla popolasjón di Paéz pù povrètt la sòfra äd ‘na dòppia marginalizasjón, in términ sia äd rédit pù bàs sia äd prési pù ält.

Lòta ala povartè e solidarietè globäla
8. Vùnna dil strädi principäli par costruìr la päza l’é ‘na globalizasjón finalizäda a intarés ädla grànda famìja umàna [8]. Par govarnär la globalizasjón ocòrra però ‘na fòrta solidarietè globäla [9] tra Paéz sjòr e Paéz povrètt, anca a l'intéron di sìnngol Paéz, anca se sjòr. L’é necesäri un « còdic’ étich cmón » [10], con il sò nòrmi chi ‘n gàbjon mìga sól un caràtor convensjonäl, ma chi sìon radicädi in-t-la lègia naturäla isscrìta dal Creatór in-t-la cosiénsa äd tùtt i ésor umàn (cfr Rm 2,14-15). N’ avertìssa mìga fòrsi ognjón ‘d nojätor in-t-l’ ìntim ädla cosiénsa l'apél a recär al pròpri contribùt al bén cmón e ala päza socjäla? La globalizasjón l’ elìmina sèrti bariéri, ma còsste a ‘n vól mìga dìr che a ‘n ‘in pòsa mìga costruìr dil nóvi; azvén’na i pòpol, ma la zvinànsa spasjäla e temporäla la ‘n fa mìga da lè il condisjón par ‘na véra comunjón e un'avténtica päza. La marginalizasjón di povrètt dal pjanéta la pól catär vàlid strumént äd riscàt in-t-la globalizasjón solamént se ógni òmm al ‘s sentirà parsonalmént frì dalj ingiustìssi ezisténti in-t-al mónd e dal violasjón di dirìt umàn insèmma a lór. La Céza, ch’ l’é « sìggn e strumént äd l'ìntima unjón con al Sgnór e äd l'unitè äd tùtt al gènnor umàn », [11] la continuarà a ofìr al sò contribùt fìn a ch’ a sìa superè l’ ingiustìssi e l’ incomprensjón e rivär a costruìr un mónd pu pacìffich e solidäl.

9. In-t-al càmp dal comèrc’ internasjonäl e dil tranzasjón finansjäri, a gh’ è incó in àt di procés chi parmètton d’ integrär pozitivamént ilj economìj, contribuénd al miglioramént dil condisjón generäli; mo a gh’é anca di procés äd séns opòst, chi divìddon e i fàn emarginär i pòpol, ideànd pericolózi premèssi par guéri e conflìt. In-t-i decéni sucesìv ala secónda guéra mondjäla, al comèrc’ internasjonäl di bén e di sarvìssi l’é carsù in manéra straordinarjamént ràpid, con un dinamìzom sénsa precedént in-t-la stòrja. Gran pärta dal comèrc’ mondjäl l’ha interesè i Paéz d’ antìga industrializasjón, con la significatìva zónta äd parècc’ Paéz emergént, dvintè rilevànt. A gh’è però d’ i ätor Paéz a bàs rédit, chi rizùlton ancòrra gravemént äd märzon rispèt ai flùs comerciäl. La sò crésita l’ha risentì negativamént dal ràpid declén, registrè in-t-i ùltim decéni, di prési di prodòt primäri, chi costituìsson la cuäzi totalitè dil sò esportasjón. In chi Paéz chì, par la gran pärta africàn, la dipendénsa dalj esportasjón di prodòt primäri la contìnva a costituìr un potént fatór äd rìsgh. A vrìss chì rinovär n’ apél parché tùtti i Paéz i gh’ àbjon il stési posibilitè d’ acés al marchè mondjäl, evitànd escluzjón e marginalizasjón.

10. ‘Na riflesjón compàgna l’a pól ésor fàta par la finànsa, ch’ l’ a riguärda vón di aspét primäri dal fenòmon ädla globalizasjón, gràsja al zvilùp äd l'eletrònica e al polìtichi äd liberalizasjón di flùs äd sòld tra i divèrs Paéz. La funsjón ogetivamént pù importànta ädla finànsa, còlla äd sostgnìr in-t-al lóngh términ la pssibilitè d’ investimént e perciò äd zvilùp, la ‘s dimòsstra incó cuant mäi fràgil: la subìssa i contracólp negatìv d’un sistéma äd scàmbi finansjäri – a livél nasjonäl e globäl - basè su ‘na lògica äd brevìssim términ, ch’al perseguìssa l'incremént dal valór dilj ativitè finansjäri e al ‘s concéntra in-t-la gestjón técnica dil divèrsi fórmi äd rìsgh. Anca la recént crìzi la dimòstra cme l'ativitè finansjäria la sia a vòlti guidäda da lògichi puramént autoreferensjäli e privè ädla considerasjón, a lóngh términ, dal bén cmón. L'apiatimént d’obietìv d’ operatór finansjäri globäl sul brevìssim términ al ridùza la capacitè ädla finànsa äd svòlgior la sò funsjón da pónt tra ‘l prezént e al futùr, a sostèggn ädla creasjón äd nóvi oportunitè äd produsjón e lavór in-t-al lóngh perìod. ‘Na finànsa apiatìda sul brév e brevìss términ l’a dvénta pericolóza par tùtti, anca par chi gh’ l’a cäva a beneficiärni durànt il fäzi äd sodisfasjón finansiäria [12].

11. Da tùtt còsste chì a vén fóra che la lòta ala povartè la richiéda ‘na cooperasjón sia sul pjàn econòmich che su còll giurìddich ch’al parmètta ala comunitè internasjonäla e in particolär ai Paéz povrètt d’individuär e atuär solusjón coordinädi p’r afrontär i probléma realizànd un eficént cuädor giurìddich par l'economìa. Al richiéda inóltra incentìv ala creasjón d’ istitusjón eficénti e partecipädi, cme pùr sostèggn par lotär cóntra la criminalitè e par promóvor ‘na cultùra ädla legalitè. D'ätra pärta, ‘ n és pól mìga negär che il polìtichi marcatamént asistensjalissti i sjón a l'orìggin äd parècc’ falimént in-t-l'aiùt ai Paéz povrètt. Investìr in-t-la formasjón dil parsón’ni e zvilupär in manéra integräda ‘na specìfica cultùra äd l'inisjatìva a pära atualmént al vér progét a médi e lóngh términ. Se ilj ativitè econòmichi i gh’han bizzògna, par zvilupäros, d’ un contést favorévol, a ‘n vól mìga dìr che l'atensjón l’a gh’ àbia da ésor tiräda via dai probléma dal rédit. Sibén a ‘s sia oportunamént sotlineè che l'aumént dal rédit pro capite al ‘n è pól mìga costituìr in asolùt al fén äd l'asjón polìttich-econòmica, a ‘n ‘s gh’à mìga però da scordär ch’ al raprezénta un strumént importànt par ragiùngior l'objetìv ädla lòta ala fàm e ala povartè asolùda. Da còll pónt äd vìssta chì a và zgombrè al càmp äd l'illuzjón che ‘na polìttica äd pura ridistribusjón ädla richèssa ezistént la pòsa risòlvor al probléma in manéra definitìva. In-t- ‘n'economja modèrna, infàti, al valór ädla richèssa al dipénda in mzùra determinànta dala capacitè äd creär rédit prezént e futùr. La creasjón äd valór la rizùlta perciò un vìncol mìga da illùz, ch’ a’s gh’ à da tgnìr cónt s ‘a ‘s vól lotär cóntra la povartè materjäla in manéra da fär efét e duratur.

12. Mèttor i povrètt al prìmm pòst a compòrta, ala fén, ch’ a s risèrva un spàsi adeguè a ‘na coréta lògica econòmica da pärta di atór dal merchè internasjonäl, a ‘na coréta lògica polìttica da pärta di atór istitusjonäl e a ‘na coréta lògica äd partecipasjón bón’na äd valorizär la socetè civìla locäla e internasjonäla. I stés organìzom internasjonäl i riconòsson incó la presjóza e al vantàg’ dilj inisjatìvi econòmichi ädla socetè civila o dilj aministrasjón locäli par la promosjón dal riscàt e äd l'incluzjón in-t-la socetè äd ch’ il fàsi ädla popolasjól ch’ j én äd spéss sòtta ala sòlia äd povartè estréma e j én al témp stèss dificilmént ragiungìbbil da j aiùt uficiäl. La stòrja dal zvilùp econòmich dal XX sécol l’ insèggna che bón’ni politichi äd zvilùp j én afidädi ala responsabilitè di òmm e ala creasjón äd pozitìv lavór fat insèmma tra i merchè, socetè civìl e Stät. In particolär, la socetè civìl la gh’ha ‘na pärta decizìva in ògni procés äd zvilùp, parchè al zvilùp lé esensjalmént un fenòmon culturäl e la cultùra la nàsa e la sé zvilùppa in-t-i pòst dal civìl [13].

13. Cme l’ha béle afermè al mè venerät Predecesór Zvàn Pàvol II, la globalizasjón « la ‘s prezénta con ‘na spicäda caraterìsstica bón’na par du vèrs » [14] perciò la va governäda con giudisjóza sagèssa. Riéntra in cla fórma äd sagèssa chì al tgnìr primariamént in cónt ilj ezigénsi di povrètt ädla téra, superànd al scàndol ädla sproporsjón ezistént tra i probléma ädla povartè e ilj amzùri che j òmm i prepäron p’r afrontärja. La sproporsjón l’é d’órdin sia culturäl e polìttich che spirituäl e moräl. A ‘s fermèmma infàti äd spèss al càvzi superficiäli e strumentäli ädla povartè, sénsa arciapär còlli ch’ j én in-t-al cór umàn, cme l'aviditè e la ristretèssa d’ orizónt. I probléma dal zvilùp, di aiùt e ädla cooperasjón internasjonäla i vénon afrontè a vòlti sénsa un vér coinvolgimént dil parsón’ni, mo cme cuestjón técnichi, chi s’eaaurìsson in-t-la predispozisión äd strutùri, in-t-la mìssa a pónt di acòrd tarifäri, in-t-al stansjamént di anònim finansjamént. La lòta ala povartè l’ha invéci bizòggn d’òmm e dònni chi vìvon in profonditè la fraternitè e chi sìon bón äd compagnär parsón’ni, famìj e comunitè in parcórs d’auténtich zvilùp umàn.

Concluzjón

14. In-t-l’'Enciclica Centesimus annus, Zvàn Pàvo II l’ amonìva par la necesitè d’ « abandonär la mentalitè ch’ la consìdera i povrètt – parsón’ni e pòpol – cme un fardél e cme fastidjózi , chi preténdon äd consumär cuant ätor j han prodòt ». « I povrètt – lu al scriväva – i dmàndon i dirìt äd partecipär al godimént di bén materjäl e äd mèttor a frùt la sò capacitè äd lavór, creànd acsì un mónd pù giùsst e par tùtti pù pròspor » [15]. In-t-l'atuäl mónd globäl l’é sémpor pù evidént che a ‘s costruìssa la päza sól se a ‘s sicùra a tùtti la posibilitè äd ‘na crésita ragionévol: il distorsjón di sistéma ingiùsst, infàti, prìmma o pò, i prezénton al cónt a tùtti. Sól la siochèssa la pól indùr a costruìr ‘na cà d’ òra, ma con dintórna al dezèrt o al degräd. La globalizasjón da par lè l’ ‘a ‘n ‘né mìga bón’na äd costruìr la päza e, in parècc’ cäz, ànsi, la fà divizjón e conflìt. L’ a rivéla putòst un bizòggn: còll d’ ésor orientäda vèrs n’ objetìv äd profónda solidarietè ch’ la pónta al bén d’ ognón e äd tùtti. In còll séns chì, la globalizasjón la va vìssta cme n'ocazjón favorévol par realizär cuälcoza d’ importànt in-t-la lòta ala povartè e par mèttor a dispozisjón ädla giustìssja e äd la päza dil risórsi fin adésa impensàbil.

15. Da sémpor la dotrén’na socjäla ädla Céza la sé interesäda di povrètt. Ai témp äd l'Enciclica Rerum novarum i povrètt j éron costituì sopratùtt da j oparäi ädla nóva socetè industrjäla; in-t-al magistéro sociäl äd Pio XI, äd Pio XII, äd Giovanni XXIII, äd Paolo VI e di Giovanni Paolo II j én stè mìss in lùza nóvi povertè man man che l'orizónt dil cuestjón sociäli al s’è zlargäva, fìn a asùmmor dimensjóm mondjäli [16]. Ch’ l’alargamént ädla cuestjón sociäla chì ala globalità al va considerè in-t-al séns mìga sól äd n'estensjón quantitatìva, mo anca d’un aprofondimént qualitatìv su l'òmm e sui bizòggn ädla famìja umàna. Par còsst la Céza, méntor la seguìssa con atensjón i atuälj fenòmon ädla globalizasjón e la sò incidénaa su la povertè umàna, la pónta i nóv aspét ädla cuestjón sociäla, mìga sól in estensjón, mo anca in profonditè, in cuant riguardànt l'identitè äd l'òmm e al sò rapòrt con al Sgnór. J én prinsìppi äd dotrén’na socjäla chi tèndon a ciarìr i nés tra povertè e globalizasjón e a orientär l'asjón vèrs la costrusjón ädla päza. Tra chi prinsìppi chì l’é al cäz äd ricordär chi, in manéra particolära, « amór preferensjäl p’r i povrètt » [17], ala lùza dal primät ädla caritè, testimoniè da tùtta la tradisjón cristjàna, a cominciär da còll ädla Cèza dilj orìggin (cfr At 4,32-36; 1 Cor 16,1; 2 Cor 8-9; Gal 2,10).

« Ognón al fàga la pärta ch’ a gh’ spéta sénsa tintonjär », a scriväva in-t-al 1891 León XIII, zontànd: « Cuant ala Céza, lè l’a ‘n lesarà mìga mancär mäi e in nisùna manéra l'òpra sòvva » [18]. Cla consapevoléssa chì l’ a compàgna anca incó l'asjón ädla Céza vèrs i povrètt, in-t-i cuäj la vèdda Crìst [19], e la sénta risonär costantemént in-t-al sò cór al mandät dal Prìncip ädla päza a j Apòstol: « Vos date illis manducare – di a lór vojätor stés da magnär » (Lc 9,13). Fedél a ch’ l’ invìd chì dal sò Sgnór, la Comunitè cristjàna l’ a ‘n mancarà mìga pertànt d’ asicurär a l'intréga famìja umàna al pròpri sostèggn in-t-i zlànc’ äd solidarietè creatìva mìga sól p’r elargìr al bondànt, mo sopratùtt par cambjär « il manéri ädi vìtta, i modél äd produsjón e äd consùm, il strutùri consolidädi äd potér che incó i ténon su le socetè » [20]. A tùtt i disépol äd Crìsst, cme anca a ògni parsón’na äd bón’na vlontè, a rivòlg’ partànt a l'inìssi d’ un nóv an’ al cäld invìd a zlargär al cór vèrs il necesitè di povrètt e a fär cuant l’é concretamént posìbbil par gnìr in lór socórs. Résta difàti incontestabilmént vér la vritè evidénta secónd cui « combàtor la povertè l’é costruìr la päza »

(Tgnèmmos vìsst)

(Pramzàn dal sas)
Dal Vaticàn, BENEDICTUS PP. XVI